Bürokrasi, Türk Dil Kurumu sözlüğünde yer alan anlamı ile, devlet kurumlarında çalışan üst düzey yöneticiler topluluğu olarak tanımlanmaktadır. Mecazi anlamda ise; devlet kurumlarında kırtasiye işlerini öne sürerek işlemleri zorlaştırma, kırtasiyecilik olarak kullanılmaktadır.
Bürokrasi kavramı ilk kez 1745 yılında Vincent de Gournay tarafından kullanılmıştır. ‘bureau’ ve ‘cratie’ kelimelerinin birleşmesinden oluşan kavram; bürolarda çalışanların önemli yetkilere sahip olduğu bir yönetim biçimini ifade etmektedir. Ayrıca aynı dönemde kavram, “iktidarı kendi yararına kullanan memur grubu”nu anlatmak için de kullanılmıştır.
İlk bürokrasi uygulamaları binlerce yıl önce, eski Mısır, Çin ve Mezopotamya’da görülmüştür. Tercih edilen bir örgütlenme biçimi olarak ortaya çıkışı, paraya dayalı bir ekonominin yükselişiyle gerçekleşmiştir.
En basit şekliyle “Bürokratların Yönetimi” olarak tanımlanan kelime başta yönetim ve siyaset bilimi olmak üzere birçok disiplinin inceleme konusu olmuştur.
Bürokrasi Tanımları
Günümüzde değişik anlamlarda kullanılmaktadır. Bunlar;
- Tüm devlet yönetimini, devletin örgüt ve personelini ifade etmek için,
- Belli bir örgütlenme ve yönetim biçimini anlatmak için,
- “kırtasiyecilik”, “işlerin yavaş yürümesi”, “sorumluluk yüklenmekten kaçınma”, “kamu yönetiminin verimsiz çalışması” gibi olumsuzlukları anlatmak için kullanılmaktadır.
Bürokrasinin klişe tanımları onu tepkisiz, uyuşuk, demokratik olmayan ve beceriksiz olarak tasvir etme eğilimindedir.Kavramın önde gelen teorisyeni Alman sosyolog Max Weber ise kavramı bir örgütlenme ve yönetim biçimi olarak ele almış, bürokrasilerin ideal özelliklerini tanımlamış ve bürokratik kurumların tarihi, ortaya çıkışı ile ilgili açıklamalar yapmıştır. Weber’e göre, bürokrasinin tanımlayıcı özellikleri, yasadışı otorite biçimlerine dayanarak onu diğer örgüt türlerinden keskin bir şekilde ayırmaktadır. Weber, sadece teknik ve yeterlilik avantajlarını vurgulamakla kalmaz, aynı zamanda baskın kast sistemlerinin azaltılması için ideal bir örgütlenme biçimi olarak nitelendirir.
Hegel ve K. Marx da bürokrasi ile ilgili fikirler ileri sürmüşlerdir.
Hegel (1770/1831), kavrama kritik bir fonksiyon yüklemiş, ideal bir devlet ve bürokrasi tanımlaması yapmıştır. Hegel’e göre devletin temel fonksiyonu, toplum üyelerinin çıkarlarını savunmaktır. Bu işi toplumda bulunan iki sınıftan birisi olan ve bürokratlardan meydana gelen “evrensel sınıf” yapmalıdır.
Marx, Hegel’in tanımının aksine kavramı egemen sınıfın çıkarlarını koruma aracı olarak tanımlamaktadır. Marx’a göre devlet toplumun genel çıkarını değil küçük bir azınlığın özel çıkarını temsil eder.
Marx, bürokrasinin kapitalist bir toplumda, sınıf ayrımını ve egemenliğini güçlendirdiğini ve devam ettiren bir düzen getirdiğini belirtmektedir.
* Daban, C. “Uluslararası İlişkilerde Siyasal Aktörler, Bürokrasi Ve Jeopolitik Bağlamında Diplomasi: Türkiye Cumhuriyeti Örneği”
* Dursun, D. “Bürokrasi Teorisi ve Yönetim”
* www.britannica.com
* tdk.gov.tr
* Akçakaya, M. “Bürokrasi Kuramları Ve Türk Kamu Yönetiminde Bürokratik Sorunlar Bürokrasi Kuramları Ve Türk Kamu Yönetiminde Bürokratik Sorunlar”