Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM); AİHS veya ek protokollerde güvence altına alınan hak ve garantilerden herhangi birinin ihlalinden doğrudan ve kişisel olarak mağduru olan herkes başvuruda bulunabilir.
Ancak, söz konusu ihlal sözleşme ile bağlı devletlerden biri tarafından gerçekleştirilmiş olmalıdır.
Mahkeme’ye yapılan başvuruların büyük kısmı kabul edilebilirlik kriterlerini taşımaması sebebiyle reddedilmektedir. Yapılan başvurunun reddedilmemesi için öncelikle bu kriterlere dikkat edilmesi gerekir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) Kimler Başvuru Yapabilir ?
Avrupa Konseyi‘ne üye olan devletlerden herhangi birinin vatandaşı olma zorunluluğu yoktur. Şikayetin üye devletlerin yetki alanında gerçekleşmiş olması yeterlidir. Mahkemeye; ihlalin doğrudan mağduru olan her gerçek veya tüzel kişi başvuruda bulunabilir.
Sözleşme iki tip başvuru ayrımı yapmaktadır;
- Bireysel Başvuru: Haklarının ihlal edildiğini öne süren, gerçek ve tüzel kişiler, kişi grupları ya da hükümet dışı örgütler tarafından bireysel başvuru yapılabilir.
- Devlet Başvurusu: Devletler bir başka devlete karşı haklarının ihlal edildiği gerekçesi ile başvuruda bulunabilir.
AİHM’ye Kimlere Karşı Başvuru Yapılabilir ?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni onaylamış olan bir veya birden çok devlete karşı başvuru yapılabilir. Şikayet için söz konusu olan eylem üye devletlerin kamu kurumları tarafından yapılmış olmalıdır.
Gerçek kişilere ya da özel şirketler gibi kuruluşlara karşı yapılan şikayetler için mahkemeye başvuru yapılamaz.
AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE (AİHM) NASIL BAŞVURU YAPILIR ?
AİHM’ye yapılan başvurunun, öncelikle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde belirtilen haklarla ilgili olması gerekir.
Bir kişi AİHM’ye doğrudan başvuru yapabilir. Mahkeme’ye başvurmak için, başvuru formunu doldurup, gerekli evraklarla beraber göndermek yeterlidir.
Başvuru için; Mahkeme’nin resmi dillerinden (İngilizce ve Fransızca) biri ya da Sözleşme’yi onaylamış olan devletlerden birinin
resmi dili kullanılabilir.
Başvuru formu Mahkeme’nin internet sitesinde erişime sunulmuştur. Form eksiksiz doldurulmalı ve ilgili dokümanların kopyaları mahkemeye iadeli taahhütlü olarak posta ile gönderilmelidir. Mahkeme sadece posta ile gönderilen başvuru formunun aslını dikkate almaktadır.
AİHM Başvuru Formu:
https://www.echr.coe.int/Pages/home.aspxp=applicants/forms/tur&c=#n14525302412866418000011_pointer
Başvuru formu ilgili belgeler ile şu adrese gönderilmelidir:
The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
F-67075 Strasbourg cedex
AİHM’nin internet sayfasında yer alan başvuru formu bilgisayara indirildikten sonra, okunaklı ve özenli bir şekilde doldurulmalı ve imzalanarak en hızlı şekilde Mahkemeye gönderilmelidir.
Başvurunun bu aşamasında avukat tarafından temsil zorunluluğu yoktur. Ancak bir temsilci aracılığıyla Mahkeme’ye başvuran kişiler, başvuru formunda yer alan Yetki Belgesi sayfasını doldurup imzalamalıdır.
Başvuru formu şunları içermelidir:
• Olayların ve şikayetlerin kısa özeti
• İhlal edildiği düşünülen ve Sözleşme’de güvence altına alınan hakların belirtilmesi
• Daha önce başvurulan hukuki yollar
• Başvuruyla ilgisi bulunan ve ilgili bütün kamu kurumları tarafından verilmiş olan kararların birer örneği (bu belgeler mahkeme tarafından geri verilmez, bu sebeple belgelerin sadece birer kopyası gönderilmelidir)
• Başvuran kişinin veya temsilcisinin imzası
Mahkeme nezdindeki davalara ilişkin belgeler kamunun erişimine açıktır. Kimliğinin gizli kalmasını isteyen kişiler, bu talebini gerekçeleriyle başvuru formunu doldururken, Mahkeme’ye bildirmelidir. Mahkeme Başkanı, talebin yerinde olup olmadığını inceledikten sonra, bu konuda bir karar vermektedir.
AİHM’YE YAPILAN BAŞVURUNUN KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİ
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gönderilen başvuruların yaklaşık %90’ı reddedilmektedir. Bu durum başvuruların “kabul edilebilirlik kriterleri“ni taşımamasından kaynaklanmaktadır.
Mahkeme’ye başvurmaya karar verdikten sonra başvurunun Mahkeme İç tüzüğü’nün 47. maddesine uygun olduğundan ve bu maddede belirtilen tüm bilgi ve belgeleri içerdiğinden emin olunmalıdır.
Mahkeme İç tüzüğü’nün 47/1 ve 47/2 maddesinde belirtilen bilgi ve belgelerin tam olarak sunulmaması halinde, şikayet incelenmeyecektir. Başvuru formundaki bütün alanların doldurulması zorunludur.
Usulüne uygun olarak yapılmış her başvuru Mahkeme tarafından incelenmektedir, ancak bu başvurunun kabuledilebilir bulunacağı anlamına gelmez.
Bir başvurunun kabuledilebilirlik şartları
- Başvuru formu ve Mahkeme İçtüzüğünün 47. maddesi: Başvuru formu eksiksiz doldurulmalı ve istenilen tüm belgeler sunulmalıdır. Başvuru; Mahkeme iç tüzüğü’nün 47 maddesine uygun olarak yapılmalıdır.
- İç hukuk yollarının tüketilmesi ve altı aylık süre kuralı: İç hukuk yollarının tüketilmesi konusunda önce ulusal mahkemelere, iddia edilen ihlal konusunda tüm hukuki yollara başvurulmalıdır. Başvuru formu; iç hukukta verilen nihai karar tarihinden itibaren 6 ay içinde gönderilmiş olmalıdır.
- Başvuru hakkının kötüye kullanılması: Başvuru, bireysel başvuru hakkının kötüye kullanılması niteliğinde olması nedeniyle kabul edilemez bulunabilir.
- Mükerrer başvuru veya daha önce başka bir uluslararası organa sunulmuş olan başvuru: Daha önce yapılan şikayetlerle aynı olan başvurular reddedilebilir. Aynı şekilde daha önce Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi gibi başka bir uluslararası organa yapılmış olan ve aynı içeriğe sahip olan başvurular da kabul edilemez bulunabilir.
- Mağdurluk statüsü: Bir hakkın ihlal edilmesinden dolayı mağdursanız, bu ihlalden dolayı şikayetçi olabilirsiniz.
- Kişi bakımından (ratione personae) bağdaşmazlık: İddia edilen ihlalin, sözleşmeye taraf devlet tarafından gerçekleştirilmiş olması gerekir.
- Yer bakımından (ratione loci) bağdaşmazlık: Sözleşme ihlalinin davalı devletin yargı yetkisi alanında veya davalı devlet tarafından etkili bir şekilde kontrol edilen topraklarda meydana gelmiş olması gerekir.
- Zaman bakımından (ratione temporis) bağdaşmazlık: Şikayetçi olunan konunun davalı devlette sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra gerçekleşmiş olması gerekir.
- Konu bakımından (ratione materiae) bağdaşmazlık: Başvuran kişi tarafından dayanılan hak, sözleşme ve ya ek protokollerle korunmuş olmalıdır.
- Önemli bir zararın bulunmaması: Önemli bir zararın olmaması durumunda başvuru reddedilebilir.
- Açıkça temelsizlik: Başvuru şekli olarak bütün kabul edilebilirlik kriterlerini taşısa bile mahkeme başvuruyu açıkça temelsizliği nedeniyle kabul edilemez bulabilir.
Strazburg Mahkemesi’nde dosyanızın incelenmesi ücretsizdir.
Başvuru kabul edilemez bulunursa bu karara karşı hiçbir temyiz yolu bulunmaz.
Başvuru açıkça kabul edilemez bulunursa, Mahkeme başvuru sahibine yazılı olarak bilgilendirme yapar.
Başvuru kabul edilebilir bulunursa Mahkeme, Sözleşme tarafından güvence altına alınan hakların ihlal edilip edilmediğine karar verir.
Mahkeme’nin vermiş olduğu kararların büyük kısmına HUDOC3 içtihat veri tabanından erişilebilir.
Başvurunun Mahkeme tarafından kabul edilebilir bulunabilmesi şansını yüksek tutabilmek için sözü geçen tüm kabuledilebilirlik şartlarını göz önünde bulundurmak gerekir.