Antarktika, Dünya’nın %10’unu oluşturan ve yerli halkı bulunmayan buzlarla kaplı bir kıtadır.
Fiziksel koşulları ve konumu itibarı ile insan yaşamına elverişli değildir.
Fakat Antarktika’nın zengin yeraltı kaynaklarına sahip olması, kıtaya en uzak ülkelerin dahi Antarktika üzerinde hak iddia etmesine sebep olmuştur.
Kıta üzerindeki anlaşmazlıkları çözmek ve kıtanın uluslararası durumunu belirlemek amacıyla 1 Aralık 1959 tarihinde (1 Temmuz 1957 – 31 Aralık 1958 tarihleri arasında süren Uluslararası Jeofizik Yılı adlı bilimsel proje kapsamında) 12 ülke tarafından Antarktika Anlaşması imzalandı.
Toplamda 14 ana madde ve bu maddelere bağlı alt bölümlerden oluşan Antarktika Antlaşması İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca dillerinde hazırlandı.
Antlaşma özetle, Antarktika kıtasının sadece bilimsel çalışmalar amacıyla kullanılabileceğini ve askeri amaçlı kullanılamayacağını ifade etmektedir.
1959 Yılında Antlaşmanın Altına İmza Atan Devletler:
- Amerika Birleşik Devletleri
- Arjantin
- Avustralya
- Belçika
- Birleşik Krallık (İngiltere)
- Fransa
- Güney Afrika
- İspanya
- Japonya
- Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)
- Şili
- Yeni Zelanda
1959’da imzalanan antlaşma 1961 yılından beri yürürlüktedir.
Antlaşmanın ilk imzalandığı tarihten sonra, antlaşmayı imzalayan bazı ülkelerde yaşanan bölünmeler ve yeni ülkelerin antlaşmaya dahil olmasıyla güncel durumda 53 ülke Antarktika Antlaşması’nı imzalamıştır.
Antarktika Antlaşması’nı İmzalayan Tüm Devletlerin Listesi
| Ülke | İlk İmzalama Tarihi | Onay Tarihi | Yineleme Tarihi |
| Arjantin | 1 Aralık 1959 | 23 Haziran 1961 | 23 Haziran 1961 |
| Avustralya | 1 Aralık 1959 | 23 Haziran 1961 | 23 Haziran 1961 |
| Avusturya | – | 25 Ağustos 1987 | |
| Belarus | – | 27 Aralık 2006 | |
| Belçika | 1 Aralık 1959 | 26 Temmuz 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Brazilya | – | 16 Mayıs 1975 | 27 Eylül 1983 |
| Bulgaristan | – | 11 Eylül 1978 | 5 Haziran 1998 |
| Kanada | – | 4 Mayıs 1988 | |
| Şili | 1 Aralık 1959 | 23 Haziran 1961 | 23 Haziran 1961 |
| Çin | – | 8 Haziran 1983 | 7 Ekim 1985 |
| Kolombiya | – | 31 Ocak 1989 | |
| Küba | – | 16 Ağustos 1984 | |
| Çek Cumhuriyeti | – | 1 Ocak 1993 | 1 Nisan 2014 |
| Danimarka | – | 20 Mayıs 1965 | |
| Ekvador | – | 15 Eylül 1987 | 19 Kasım 1990 |
| Estonya | – | 17 Mayıs 2001 | |
| Finlandiya | – | 15 Mayıs 1984 | 20 Ekim 1989 |
| Fransa | 1 Aralık 1959 | 16 Eylül 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Almanya | – | 5 Şubat 1979 | 3 Mart 1981 |
| Yunanistan | – | 8 Ocak 1987 | |
| Guatemala | – | 31 Temmuz 1991 | |
| Macaristan | – | 27 Ocak 1984 | |
| İzlanda | – | 13 Kasım 2015 | |
| Hindistan | – | 19 Ağustos 1983 | 12 Eylül 1983 |
| İtalya | – | 18 Mart 1981 | 5 Ekim 1987 |
| Japonya | 1 Aralık 1959 | 4 Ağustos 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Kazakistan | – | 27 Ocak 2015 | |
| Malezya | – | 31 Ekim 2011 | |
| Monaco | – | 31 Mayıs 2008 | |
| Moğolistan | – | 23 Mart 2015 | |
| Hollanda | – | 30 Mart 1967 | 19 Kasım 1990 |
| Yeni Zelanda | 1 Aralık 1959 | 1 Kasım 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Kuzey Kore | – | 21 Ocak 1987 | |
| Norveş | 1 Aralık 1959 | 24 Ağustos 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Pakistan | – | 1 Mart 2012 | |
| Papua Yeni Gine | – | 16 Mart 1981 | |
| Peru | – | 10 Nisan 1981 | 9 Ekim 1989 |
| Polonya | – | 8 Haziran 1961 | 29 Temmuz 1977 |
| Portekiz | – | 29 Ocak 2010 | |
| Romanya | – | 15 Eylül 1971 | |
| Rusya | 1 Aralık 1959 | 2 Kasım 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Slovakya | – | 1 Ocak 1993 | |
| Güney Afrika | 1 Aralık 1959 | 21 Haziran 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Güney Kore | – | 28 Kasım 1986 | 9 Ekim 1989 |
| İspanya | – | 31 Mart 1982 | 21 Eylül 1988 |
| İsveç | – | 24 Nisan 1984 | 21 Eylül 1988 |
| İsviçre | – | 15 Kasım 1990 | |
| Türkiye | – | 24 Ocak 1996 | |
| Ukrayna | – | 28 Ekim 1992 | 4 Haziran 2004 |
| Birleşik Krallık (İngiltere) | 1 Aralık 1959 | 31 Mayıs 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Amerika Birleşik Devletleri | 1 Aralık 1959 | 18 Ağustos 1960 | 23 Haziran 1961 |
| Uruguay | – | 11 Ocak 1980 | 7 Ekim 1985 |
| Venezuela | – | 24 Mayıs 1999 |
Antarktika Antlaşması Maddeleri
Madde 1
1. Antarktika salt barışçıl amaçlar için kullanılacaktır. Her tür silahın denenmesi, üs ve tahkimat yapılması, manevra vb askeri nitelikli her önlem yasaklanacaktır.
2. İşbu Antlaşma askeri personel ya da donanımın bilimsel araştırma veya öteki barışçıl amaçlarla kullanılmasına engel teşkil etmeyecektir.
Madde 2
Antarktika’da bilimsel inceleme özgürlüğü ve bu amaca yönelik işbirliği, Uluslararası Jeofizik Yılı’nda uygulandığı gibi işbu Antlaşma’nın hükümleri saklı kalmak koşulu ile sürdürülecektir.
Madde 3
1. Taraflar, İşbu Antlaşma’nın İkinci Maddesi’nde öngörüldüğü üzere, Antarktika’da bilimsel inceleme alanında uluslararası işbirliğini geliştirmek amacıyla, yapılabilir ve uygulanabilir olduğu ölçüde, aşağıdaki uzlaşıyı sağlamışlardır:
(a) Antarktika’da yürütülecek çalışmaların olabildiğince ekonomik ve verimli olmasını sağlamak üzere bilimsel program planlarına ilişkin bilgi alışverişi sağlanacaktır.
(b) Antarktika’da araştırma seferlerine katılan ve istasyonlarda çalışan bilimsel personel arasında değişim yapılacaktır.
(c) Antarktika’da bilimsel gözlem ve sonuçlan değişimi yapılacak ve bulgulardan özgürce yararlanılabilecektir.
2. Bu Madde’nin uygulanması sırasında, Birleşmiş Milletler’in Uzmanlaşmış Kuruluşları’nın, Antarktika’da bilimsel veya teknik çıkan bulunan öteki uluslararası kuruluşlarla işbirliğine yönelik çalışma ilişkileri kurmaları, olabildiğince özendirilecektir.
Madde 4
1. İşbu Antlaşma’nın hiçbir noktası,
(a) Taraflar’dan herhangi birinin Antarktika’da önceden kazanılmış haklan ve toprak egemenliğinden vazgeçtiği;
(b) Taraflar’dan herhangi birinin, Antarktika’da kendi ya da vatandaşı etkinlikleri sonucu edindiği toprak egemenliğine dayalı iddialarından tümü ile ya da kısmen vazgeçtiği;
(c) Taraflar’dan herhangi birinin, ötekilerden biri tarafından Antarktika’da toprak egemenliğine ilişkin olarak önesürülen hak ve iddiaları ya da bunlara temel oluşturan gerekçeleri tanıması ya da tanımamasına ilişkin tutumunu etkileyebileceği; biçiminde yorumlanmayacaktır.
2. İşbu Antlaşma yürürlükte kaldığı sürece hiçbir eylem ya da etkinlik, Antarktika’da toprak egemenliğine yönelik iddiaların savunulması, desteklenmesi ya da reddedilmesi veya başka tür egemenlik hakkı önesürülmesi için gerekçe oluşturmayacaktır. İşbu Antlaşma yürürlükte olduğu sürece, Antarktika’da toprak egemenliği amaçlı hiçbir yeni talep önesürülmeyecek, varolan taleplerin kapsamının genişletilmesine olanak tanınmayacaktır.
Madde 5
1. Antarktika’da nükleer patlama yapılması ve yörenin radyasyon atıkların atıldığı yer olarak kullanılması yasaklanacaktır.
2. Temsilcileri, Dokuzuncu Madde uyarınca düzenlenecek toplantılara katılma hakkına sahip kılman tüm Taraflar’ın ayrıca taraf olduğu, nükleer enerjinin patlamalar ve radyoaktif atıkların yokedilmesini de içerecek biçimde kullanımına ilişkin uluslararası anlaşmaların yürürlüğe girmesi durumunda, sözkonusu anlaşmalarla belirlenen kurallar Antarktika’da uygulanacaktır.
Madde 6
İşbu Antlaşma’nın hükümleri, buz tabakaları dahil, 60. Güney Paraleli’nin güneyinde kalan bütün alanlar için geçerli olacak, ancak herhangi bir Devlet’in bölgedeki açık denizlerde uluslararası hukukca tanınmış haklarını ya da hakların kullanımını hiçbir biçimde etkilemeyecektir.
Madde 7
1. İşbu Antlaşma’nın amaçlarını tanıtmak ve hükümlerinin uygulanmasını sağlamak amacıyla, temsilcileri Dokuzuncu Madde’de değinilen toplantılara katılma hakkına sahip kılınan Taraflar, bu maddede öngörülen denetlemeleri gerçekleştirmek üzere gözlemci atama hakkına sahip olacaklardır. Gözlemciler, atayan Taraflar’ın uyruğunu taşıyacaklardır. Gözlemcilerin kimlikleri gözlemci atama hakkına sahip Taraflar’dan herbirine bildirilecek, aynı şekilde atamalarının sona erişinde de duyuruda bulunulacaktır.
2. Bu Madde’nin birinci paragrafında yeralan hükümler uyarınca atanan her gözlemci, Antarktika’nın tüm alanlarına her an girebilme yönünden tam özgürlüğe sahip olacaktır.
3. Antarktika’nın tüm alanları, üzerlerinde istasyon, tesis ve donanım bulunanları da içermek üzere, kargo ya da personel yükleme/boşaltma noktalarındaki tüm gemi ve uçaklarla birlikte bu Madde’nin birinci paragrafı uyarınca atanan gözlemcilerin denetlemelerine açık olacaktır.
4. Gözlemci atama hakkına sahip Taraflar’dan herhangi biri tarafından Antarktika’nın tümü ya da belli alanları üzerinde her an hava gözetimi yapılabilecektir.
5. Taraflar’dan herbiri, işbu Antlaşma kendisi bakımından yürürlüğe girdiğinde öteki Taraflar’a durumu bildirecek, ayrıca;
(a) Antarktika’ya yönelik ve Antarktika içinde gemileri ya da vatandaşlarınca düzenlenen tüm seferlerle, Antarktika’ya ülkesinde planlanmış ve oradan başlatılacak tüm seferler;
(b) Antarktika’da, kendi vatandaşlarının konuşlandığı tüm istasyonlar;
(c) İşbu Antlaşma’nın Birinci Maddesi’nin ikinci paragrafında tanımlanan koşullar çerçevesinde Antarktika’ya göndermeyi amaçladığı askeri personel ve getireceği donanıma ilişkin olarak; önceden duyuruda bulunacaktır.
Madde 8
1. İşbu Antlaşma gereğince görevlerinin yürütülmesini kolaylaştırmak amacıyla ve Taraflar’ın Antarktika’da bulunan tüm personele uygulanacak yasalara ilişkin tutumlarını etkilemeksizin Yedinci Madde’nin birinci paragrafı uyarınca atanan gözlemciler ile Üçüncü :Madde’nin birinci paragrafının (b) fıkrası uyarınca değişimi sağlanan bilimsel ve yardımcı personel, Antarktika’da bulundukları sıradaki eylem veya kusurları dolayısıyla ancak vatandaşı bulundukları Tarafın yargılama erkine bağlı olacaklardır.
2. Bu Madde’nin birinci paragrafında yeralan hükümleri etkilemeksizin, ve Dokuzuncu Madde’nin birinci paragrafının (e) fıkrasının uygulanmasına ilişkin önlemlerin benimsenmesine değin, Antarktika’da yargılama erkinin uygulanmasına ilişkin tüm uyuşmazlıklarda, Taraflar, ortaklaşa kabul edilebilir çözüme ulaşmak amacıyla vakit geçirmeden danışmada bulunacaklardır.
Madde 9
1. İşbu Antlaşma’nın giriş paragrafında belirtilen Taraflar’ın temsilcileri, Antlaşma’nın yürürlüğünü izleyen iki ay içinde Kanberra’da, sonra da uygun aralık ve yörelerde, bilgi değişimi ve Antarktika’ya ilişkin ortak çıkar konularında toplu danışmalarda bulunmak, Antlaşma’nın ilke ve hedeflerinin ileri götürülmesi önlemlerini tasarlayıp kotardıktan sonra Hükümetlere, aşağıdaki noktalar üzerindeki önlemlerle birlikte sunmak üzere toplanacaklardır:
(a) Antarktika’nın salt barışçıl amaçlarla kullanılması;
(b) Antarktika’da bilimsel araştırmaların kolaylaştırılması;
(c) Antarktika’da uluslararası bilimsel işbirliğinin kolaylaştırılması;
(d) Antlaşma’nın Yedinci Maddesi’nde öngörülen denetleme hakkının kullanılmasının kolaylaştırılması;
(e) Antarktika’da yargı erkinin kullanılmasını ilgilendiren sorunlar;
(f) Antarktika’daki yaşam kaynaklarının korunması ve (bozulmadan) saklanması.
2. Antlaşma’ya, Onüçüncü Madde uyarınca Taraf sıfatı kazananlar, Antarktika’da bilimsel istasyon kurulması ya da bilimsel sefer düzenlenmesi gibi kapsamlı araştırma çalışmalarıyla ilgilerini kanıtlarlarsa, bu Madde’nin birinci paragrafında sözkonusu toplantılara katılmak üzere temsilci atama yetkisine sahip olacaklardır.
3. İşbu Antlaşma’nın Yedinci Maddesi’nde sözkonusu gözlemcilerce hazırlanacak raporlar, bu Madde’nin birinci paragrafında değinilen toplantılara katılan Taraflar’ın temsilcilerine iletilecektir.
4. Bu Madde’nin birinci paragrafında değinilen önlemler, temsilcileri bu önlemleri incelemek üzere düzenlenen toplantılara katılmaya yetkili Taraflar’ın tümü tarafından onaylandıklarında yürürlüğe gireceklerdir.
5. İşbu Antlaşma ile sağlanan haklar bireysel ya da bütün olarak, bu Madde uyarınca uygulamalarını kolaylaştırıcı önlemler önerilmiş, incelenmiş ve onaylanmış olsun olmasın, Antlaşma’nın yürürlüğe girdiği tarihten geçerli olmak üzere uygulanabileceklerdir.
Madde 10
Taraflar’dan herbiri, kimsenin Antarktika’da, işbu Antlaşma’nın ilke ve amaçlan ile bağdaşmayan etkinliklere girişmemesi amacıyla, Birleşmiş Milletler Anayasası doğrultusunda sonuna dek özel çaba gösterme yükümünü üstlenecektir.
Madde 11
1. İşbu Antlaşma’nın yorumlanması ya da uygulanması konusunda iki ya da daha fazla Taraf arasında herhangi bir anlaşmazlık çıkması durumunda, anılan Taraflar, görüşme, soruşturma, aracılık, uzlaşı, hakemlik, yargı ya da seçecekleri öteki barışçıl yollardan biri ile giderilmesi amacıyla aralarında danışmalarda bulunacaklardır.
2. Böylelikle çözüme kavuşturulamayan sözkonusu nitelikteki her uyuşmazlık, Taraflar’ın olurlarıyla çözüm için Uluslararası Adalet Divanı’na götürülecek; Uluslararası Adalet Divanı’na başvuru konusunda anlaşmaya varılamaması Taraflar’ın bu Madde’nin birinci paragrafında değinilen barışçıl metodlardan herhangi biri ile çözüm arayışını sürdürme sorumluluklarını sona erdirmeyecektir.
Madde 12
1.
(a) İşbu Antlaşma, temsilcileri Dokuzuncu Madde’de değinilen toplantılara katılmaya yetkili Taraflar’ın oybirliğine dayalı uzlaşısıyla istenilen zamanda değiştirilebilecek ya da eklemeler yapılabilecektir. Bu değişiklik ve eklemeler, tüm Taraflar’ın onay belgelerinin depoziter Hükümet’ce alınmasından sonra yürürlüğe girecektir.
(b) Bu değişiklik ve eklemeler, Taraflar’dan herbiri açısından, onay belgesinin depoziter ülke Hükümeti’nce alındığı anda yürürlüğe girecektir. Onay belgesi, değişiklik ya da eklemelerin bu Madde’nin birinci paragrafı (a) fıkrası hükmü uyarınca yürürlüğe girdiği tarihi izleyen iki yıl içinde alınmayan Taraflar’dan herbiri, sürenin bitiminde, İşbu Antlaşma’dan çekilmiş sayılacaklardır.
2.
(a) İşbu Antlaşma’nın yürürlüğe girişinden otuz yıl sonra, temsilcileri Dokuzuncu Madde’de sözkonusu toplantılara katılmaya yetkili Taraflar’dan herbiri, depoziter Hükümeti’ne yazılı başvuruda bulunursa, Antlaşma’nın işlerliğinin gözden geçirilmesi amacıyla Taraflar Konferansı olabilecek en kısa zamanda toplanacaktır.
(b) Böyle bir Konferans’ta, temsilcileri Dokuzuncu Madde’de değinilen toplantılara katılmaya yetkili olanları da içermek üzere, Taraflar’ın çoğunluğunca onaylanan değişiklik ya da eklemeler, depoziter ülke Hükümeti’nce Konferans’ın bitiminin hemen ardından tüm Taraflar’a duyurulacak ve bu Madde’nin birinci paragrafında yeralan hükümler uyarınca yürürlüğe girecektir.
(c) Sözkonusu değişiklik ya da eklemeler bu Madde’nin birinci paragrafı (a) fıkrası hükmü uyarınca tüm Taraflar’a duyurulduğu tarihi izleyen iki yıl içinde yürürlüğe girmezse, Taraflar’dan herbiri süre dolduktan soma dilediği zaman depoziter Hükümet’e Antlaşma’dan çekileceğini yazılı bildirebilecek; çekilme bildirimin depoziter Hükümet’ce alınmasından iki yıl sonra yürürlüğe girecektir.
Madde 13
1. İşbu Antlaşma imzacı Devletlerin onayını gerektirmektedir. Birleşmiş Milletler üyesi bütün Devletler’in ya da temsilcileri Antlaşma’nın Dokuzuncu Maddesi nde sözkonusu toplantılara katılmaya yetkili tüm Taraflar’ın oluru üzerine çağrıda bulunulan herhangi bir Devlet’in katılımına açıktır.
2. İşbu Antlaşma’nın onaylanması ya da yeni katılım formaliteleri her ülkenin anayasal sürecine göre tamamlanacaktır.
3. Onay ve katılım belgeleri depoziter Hükümet olarak atanan Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti’ne teslim edilecektir.
4. Depoziter Hükümet, her onay ve katılım belgesinin tarihi ile Antlaşma’nın ve değişiklik ya da eklemelerin yürürlüğe giriş tarihlerini tüm imzacı ve katılımcı Devletler’e bildirecektir.
5. İşbu Antlaşma, tüm imzacı Devletler’in onay belgelerinin teslimi üzerine anılan Devletler ve katılım belgelerini sunan Devletler açısından yürürlüğe girecektir. Ardından katılmak isteyecek Devletler yönünden yürürlük, katılım belgelerinin sunulmasıyla başlayacaktır.
6. İşbu Antlaşma Birleşmiş Milletler Anayasası’nın 102. Maddesi uyarınca depoziter Hükümet tarafından kayda geçirtilecektir.
Madde 14
İşbu Antlaşma, herbiri asıl nüsha düzeyinde geçerli İngiliz, Fransız, Rus ve İspanyol dillerinde yazılmış olup; onaylanmış örneklerini imzacı ve katılımcı ülke Hükümetlerine iletecek olan Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arşivlerinde saklanacaktır.